Gordion Düğümü efsanesi

Gordion düğümü, tarihte Büyük İskender'e atfedilen bir söylence ve efsanedir. Genellikle, çözümü çok zor olan bir sorunun kaba kuvvetle halledilmesi anlamında metafor olarak mecazi anlamlarda kullanılır.

Kehanete göre "Gordion Düğümü"nü çözen kişi, tüm Asya’nın hâkimi olacaktır. "Gordion düğümü", Frig Kralı Gordios’un arabasındaki boyunduruğa kayışla atılmış olan düğümdür. Efsanenin M.Ö. 334’e yani Asya'yı fetih seferine çıkan Büyük İskender’in Frigya uygarlığı döneminde yolunun Anadolu’ya düştüğü tarihlerde doğduğu görülüyor. Büyük İskender, Kral Gordios ve onun oğlu Kral Midas (eşek kulaklı Midas olarak da bilinen efsanevi Frig kralı) bu efsanenin kahramanlarıdır.

Efsanenin öyküsü

Anadolu'da Frigya uygarlığı döneminde geçen bir olaya dayandırılır. Yeni bir lider arayışında olan Frigler'e bir kahin tarafından, şehre öküz arabası ile giren ilk adamı kral ilan etmeleri söylenir. Bu kişi kağnısıyla kente giren yoksul bir köylü olan, Midas'ın babası Gordios olur. (Gordios, daha sonra Frigya'nın başkenti olan Gordion kentinin de kurucusu olarak kabul edilir.) Gordios, kral ilan edildikten sonra ise öküz arabasını Frig tanrısı Sabazios tapınağına adar. Araba kızılcık dallarından bir düğümle tapınağa bağlanmıştır ve bu düğümü çözecek kişinin Asya'nın hakimi olacağı söylentisi ile ünlenir. 

Büyük İskender, Gordion'a geldiğinde (MÖ 334) düğümü çözmeye çalışır ama başaramaz. Sabrı tükenince sinirleip öfkeyle kılıcını çekip düğümü keser. İskender, gerçekten de Pers İmparatorluğu'nun fatihi ve Asya'nın hakimi olma yolundadır. Ancak 33 yaşında ateşli bir hastalıktan zamansızca ölümü bilgelerce İskender'in Gordion düğümünü çözmek yerine sabırsızca ve öfkeli davranmasının cezası olarak yorumlanır.

Zorluğun sembolü Gordion düğümü

Bir çeşit sağlamlık sembolü olan Gordion Düğümü (Gordian Knot) görünürde zorluğun veya imkansızlığın simgesi olurken, genelde çözümü zor olan bir şeyin kaba kuvvetle halledilmesi anlamında metafor ya da mecaz anlamda da kullanılmaktadır.

Zamanında Frigler'in kralı yokken bir kahin Frig halkına, şehre öküz arabasıyla giren ilk adamı kral ilan etmelerini söylemiştir. Bir çiftçi olan Gordios, Yunan mitolojisine Midas'ın babası, atası ve aynı zamanda Gordion kentini kurucusu. Midas için (Eşek kulaklı Midas) ise kente giren ilk kişi olmuş ve böylelikle kral olup, öküz arabası da tapınakta sergilemeye başlamıştır (Bazı kaynaklarda Zeus'un huzurunda sergilendiği de yazar). Öküz arabası kimi kaynaklara göre kızılcıkla, kimisine göreyse sarmaşıkla tapınağa düğüm şeklinde bağlanmış ve bu sarmaşıklar yığın şeklini alarak "kördüğüm" olmuştur. Efsaneye göre; bu düğümü çözecek kişi Asya'nın hükümdarı olacaktır.



Bu sırada Frigya'nın başkenti olan Gordion'a (Gordios'un kurduğu kent) gelen Büyük İskender ise, Asya'yı fethi sırasında bu düğümü keserek tüm Asya'nın hükümdar olmayı amaçlamaktadır.

Efsaneye göre Büyük İskender, Gordion'a gelince Gordios’un arabasını, boyunduruğu ve kayışı yani Gordion düğümünü görmek ister. Ancak kızılcık ağacının kabuğundan yapılan kayışın uçları içe kıvrılarak bağlandığı için görünmememektedir. Düğümü çözmek isteyenler de bu uçları bulamadığı için düğümü çözememektedir.

İskender kayışı çözmek için bir süre çaba sarf eser. Ne başı ne de sonu belli olan bu düğümü çözmenin imkânsız olduğunu anlayan İskender, sabırsılanıp sinirlenerek kılıcını çeker ve çözümü imkansız denen düğümü oluşturan kayışı keser. Düğümü kılıçla kesmek kimsenin aklına o ana kadar gelmediğinden hükümdar olamamış ve böylelikle Gordion Düğümü, Büyük İskender'e atfedilen bir söylence şeklinde yer almıştır.

Efsanenin daha eski versiyonlarında ise kılıç yoktur. Bir söylenceye göre İskender, araba okunun çivisini çekip çıkarmak suretiyle düğümü çözer. Ama bu yöntem de kılıç kullanmak kadar hile içermektedir. Ancak düğümün çözüldüğünü ilan eden İskender’e Asya’nın kapılarının açıldığı yorumları da yer almaktadır.

Flavius’un eserine göre; düğümün çözüldüğü gece, tanrılar gökyüzünde şimşekler çaktırıp gök gürültüleri çıkararak kehaneti onaylarlar ve İskender tanrılara kurbanlar adar.



Düğüm gerçekten de çözüldü mü?

Gordion Düğümü'nü çözenin dünyaya hükmedeceği inancı bir nevi doğru çıkmış ve Büyük İskender dünyaya hükmetmiştir. Ama hükümdarlığını sürdüremeyip erken yaşta ölen (33 yaşındayken yatağında ölü bılınmuştur) Büyük İskender'in bu ani şekilde ölümü de, düğümü usulüne göre kesmeyip kılıçla kestiği için Tanrılar tarafından cezallandırılması olarak da yorumlamıştır.

Bugün sanattan siyasete birçok alanda hala kullanılan bu metafor, birçok zorluğu anlatırken kolaya kaçmak, hile yapmak gibi anlamlarda dolaylı ve bazen mecaz olarak kullanılmaktadır.

Kaynak: arkeolojikhaber

Büyük İskender dönemine ilişkin diğer mitolojik yazılar:
Büyük İskender ve Amazon kadınlar ile savaş
Frigya Kralı Midas efsanesi (Eşek kulaklı Midas)